Η δημιουργία της «Αρεταίειας»: Η Shannon Dunlap Leahey παίρνει συνέντευξη από τον Γιώργο Πετρίδη

Τον επόμενο μήνα, στη Γιορτή της Μητέρας 2024, οι επισκέπτες του Αρεταίειου Νοσοκομείου στην Αθήνα θα περπατούν μπροστά από μια υπερμεγέθη έγκυο μητέρα με χρυσό φινίρισμα. Το έργο, με τον τίτλο Αρεταίεια (ο τίτλος συνδέεται με το όνομα του νοσοκομείου και περικλείει τη λέξη «αρετή»), είναι ένα μνημείο για τη μητρική αγάπη. Μίλησα με τον γλύπτη Γιώργο Πετρίδη για το τελευταίο αυτό δημόσιο γλυπτό του.

Πείτε μας λίγα λόγια για το πώς εμπνευστήκατε την «Αρεταίεια».

Το νοσοκομείο αυτό είναι από τα κορυφαία ιδρύματα στην Αθήνα, κυρίως για τις γυναίκες, ιδιαίτερα τις εγκύους, κι έτσι ξεκίνησα με έμπνευση τη δική μου μητέρα, τη Γιώτα Πετρίδη. Ήθελα το άγαλμα να ενσαρκώνει την αγάπη που νιώθει μια μητέρα για το παιδί της, γι' αυτό είναι μεγάλη μου τιμή που το άγαλμα θα στέκεται στην πρόσοψη του νοσοκομείου όπου με γέννησε η μητέρα μου πριν από πολλά χρόνια.

Συχνά χρησιμοποιείτε τα αγαπημένα σας πρόσωπα ως αφετηρία των έργων σας, έτσι δεν είναι;

Μάλιστα. Νομίζω ότι η εστίαση σε ένα πρόσωπο κατά τη δημιουργία του γλυπτού προσδίδει στο έργο γνησιότητα και ζωντάνια, και οι αγαπημένοι μου συχνά μου κάνουν το χατίρι και είναι εξαιρετικά μοντέλα. Μπορείτε να δείτε περισσότερα σχετικά παραδείγματα στην έκθεσή μου Hellenic Heads (Ελληνικές κεφαλές). Για τις Ηρωίδες του 1821, ήθελα να μεταφέρω τη δύναμη, το θάρρος απέναντι στις προκλήσεις και την αντοχή τριών γυναικών που πήραν μέρος στην Ελληνική Επανάσταση (της Μαντώς, της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας και της παραγνωρισμένης Δόμνας Βισβίζη από τη Θράκη) και βρήκα μια σύγχρονη Ελληνίδα ως μοντέλο, μια γυναίκα με παρόμοια προσωπικότητα: τη γυναίκα μου! Όταν φιλοτέχνησα τον Άρχοντα, με αναφορές στη Βυζαντινή Περίοδο, μελέτησα όχι μόνο τα κολοσσιαία κεφάλια του Μεγάλου Κωνσταντίνου στα Μουσεία του Καπιτωλίου στη Ρώμη και στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη Νέα Υόρκη, αλλά και φωτογραφίες του πατέρα μου ως νεαρού καπετάνιου, που εργαζόταν για τα ναυτιλιακά συμφέροντα του Γουλανδρή, και ανακάλυψα τα χαρακτηριστικά του ηγέτη που αποτύπωναν ξεκάθαρο το όραμα για το μέλλον.

Αναφέρατε την έκθεση Hellenic Heads (Ελληνικές κεφαλές). Μπορείτε να μας πείτε κάτι περισσότερο για αυτή; 

Ασφαλώς. Οι Ελληνικές κεφαλές είναι μια προσωπική εξερεύνηση των ριζών μου, μέσα από γλυπτά κεφάλια σε φυσικό μέγεθος τα οποία τα εμπνεύστηκα μελετώντας έξι σημαντικές περιόδους της ελληνικής ιστορίας που καλύπτουν 2.500 χρόνια. Αυτή η σειρά είναι το αποτέλεσμα της αναζήτησής μου για τις επιρροές που έχουν διαμορφώσει εμένα και τους πιο κοντινούς μου ανθρώπους και ταυτόχρονα το όχημα για να την παρουσιάσω. Επέλεξα έξι ιστορικές περιόδους που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι ποτέ δεν έπαψαν να επηρεάζουν τους σύγχρονους Έλληνες: την Κλασική Περίοδο, τη Βυζαντινή Περίοδο, την Ελληνική Επανάσταση, την Καταστροφή της Σμύρνης, τη Ναζιστική Κατοχή και τον Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο και, τέλος, το Παρόν. Ερεύνησα κάθε περίοδο, λαμβάνοντας υπόψη τέχνεργα, οικογενειακές ιστορίες και ιστορικές φωτογραφίες. Αναζήτησα την έμπνευση σε γλυπτά προηγούμενα στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου —στην Αθήνα, φυσικά, αλλά και στη Νέα Υόρκη, το Παρίσι και τη Ρώμη.

Η έκθεση θα παρουσιαστεί για πέμπτη φορά στη Βενετία, διοργανωμένη από την Πρεσβεία της Ελλάδας στη Ρώμη και το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας, σε συνεργασία με το Επίτιμο Προξενείο της Ελλάδας στη Βενετία και την Ελληνορθόδοξη Κοινότητα της Βενετίας και με την υποστήριξη της Ορθόδοξης Αρχιεπισκοπής Ιταλίας.

Θα μπορούσατε να εξηγήσετε τι εννοείτε με τον όρο γλυπτά προηγούμενα;

Συχνά αντλώ έμπνευση από ιστορικά έργα, ξεκινώντας από τους Κούρους και φτάνοντας μέχρι τον Ροντέν, όχι για να αντιγράψω, αλλά για να δω πώς ένας καταξιωμένος γλύπτης επεξεργάστηκε παρόμοια θέματα. Μερικές φορές αυτό με βοηθάει να βρω πώς θα «πορευτώ» με τη γλυπτική μου, αν και το τελικό αποτέλεσμα μπορεί να έχει ελάχιστες ομοιότητες. Για παράδειγμα, όταν ξεκινούσα το έργο μου που σχετίζεται με την καταστροφή της Σμύρνης, Η Καταστροφή, σκεφτόμουν τη γιαγιά μου, πώς θα ήταν και πώς θα ένιωθε τον Σεπτέμβριο του 1922, όταν η πόλη κάηκε και έχασε ό,τι πλαισίωνε τη ζωή της. Υπάρχει επίσης και η ευτυχής συγκυρία —επιστρέφοντας στην Αθήνα από το Μονακό, όπου είχα μια ατομική έκθεση, σταμάτησα στη Φλωρεντία για μερικές νύχτες. Εκεί, στο Museo dell'Opera del Duomo, είδα δύο έργα που μου δημιούργησαν δέος: Τον Αββακούμ (Zucone) του Ντονατέλλο (1423–1426) και την Αποκαθήλωση του Μιχαήλ Άγγελου (1547–1555). Όταν κοιτάζετε την Καταστροφή, μπορεί να εντοπίσετε ανεπαίσθητες αναφορές και στα δύο αριστουργήματα.

Και για την Αρεταίεια, είχατε και γι’ αυτήν γλυπτά προηγούμενα;

Οπωσδήποτε, τα περισσότερα ελληνικά, στην προκειμένη περίπτωση, για να ταιριάζουν με την τελική της κατοικία στην Αθήνα. Από το Μουσείο της Ακρόπολης, άντλησα στοιχεία από το πρόσωπο και την κόμμωση της αρχαϊκής Κόρης των μέσων του 5ου αιώνα π.Χ. Από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, εμπνεύστηκα από τον υπερμεγέθη Δία (ή Ποσειδώνα) του Αρτεμισίου του 460 π.Χ.: το μεγαλύτερο από το φυσικό ανάστημά του τον κάνει επιβλητικό, ενώ η χαμηλή του βάση το προσγειώνει. 

Το γυναικείο γυμνό άγαλμα της Αφροδίτης της Κνίδου —το πρωτότυπο ελληνικό έργο του 4ου αιώνα π.Χ. έχει χαθεί, αλλά σώζονται ρωμαϊκά αντίγραφα— ήταν καθοριστικής σημασίας για την ελληνική γλυπτική, καθώς πριν από αυτό στην τέχνη κυριαρχούσαν τα ανδρικά γυμνά. Μελετώντας αντίγραφα της Αφροδίτης αυτής στη Ρώμη και στο Παρίσι μπόρεσα να καταλάβω πώς να παρουσιάσω ένα γυναικείο γυμνό σε φυσική στάση. Οι απεικονίσεις μέλλουσας μητέρας δεν είναι πολλές στην ιστορία της τέχνης —οι μητέρες συνήθως απεικονίζονται να κρατούν το γεννημένο παιδί τους—, αλλά βυζαντινές εικόνες της εγκυμονούσας Παναγίας μου έδωσαν έμπνευση.

Μπορείτε να πείτε δυο λόγια για τη διαδικασία υλικής παραγωγής του γλυπτού;

Κατά τη δημιουργία, συνδυάζω το αρχαίο και το σύγχρονο. Τα υλικά σε κάθε βήμα της διαδικασίας ποικίλλουν, από πηλό με βάση το νερό (του είδους που βρίσκεις στην όχθη ενός ποταμού) μέχρι οικοδομικά υλικά και μέταλλα για το τελικό προϊόν (όπως συνηθίζεται στη γλυπτική τα τελευταία 6.000 χρόνια). Ένα άλλο βασικό υλικό για μένα είναι το πυρίτιο —του είδους που χρησιμοποιείται στους σύγχρονους ηλεκτρονικούς υπολογιστές στους οποίους λειτουργεί το ψηφιακό λογισμικό γλυπτικής που είναι κρίσιμο στο μεσαίο μέρος της διαδικασίας.

Για την Αρεταίεια, προμηθεύτηκα ανακυκλωμένο πλαστικό PETG (υλικό ενδεικνυόμενο για τρισδιάστατες εκτυπώσεις) από συσκευασίες ιατρικών αποβλήτων και εκτύπωσα το σώμα χρησιμοποιώντας βιομηχανικά μηχανήματα στο σπίτι. Το φινίρισμα είναι χρυσή μεταλλική επίστρωση, η οποία παραπέμπει στην αρχαία ελληνική πρακτική να στολίζουν τα αγάλματα των θεών με χρυσό για να αποδίδουν τη δύναμη, την αθανασία και τη θεϊκή φύση.

Πώς συγκρίνεται αυτό το έργο με κάποια άλλα δημόσια γλυπτά που φιλοτεχνήσατε;

Είναι συναρπαστικό κάθε φορά που ένα από τα έργα μου βρίσκει μόνιμη θέση ή στέγη σε δημόσιο χώρο. Το γλυπτό προσφέρεται σε ένα ευρύτερο κοινό που το βλέπει από πολλές διαφορετικές οπτικές γωνίες. 

Η ιστορία δεν είναι πάντα η ίδια. Μερικές φορές ένα έργο που έχω ήδη δημιουργήσει βρίσκει την ιδανική θέση στον δημόσιο χώρο. Ένα παράδειγμα είναι το The Refugee (Πρόσφυγας), μια πολύ μεγαλύτερη εκδοχή του έργου από τη σειρά Hellenic Heads που ανέφερα προηγουμένως, αυτό που αναφέρεται στην καταστροφή της Σμύρνης και στην εισροή μεταναστών από τη Μικρά Ασία. Όταν συνεργαζόμουν με τον Δήμο της Αθήνας για τον εορτασμό της επετείου της καταστροφής της Σμύρνης, βρήκαμε ένα σημείο μπροστά από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, η οποία είχε εξυπηρετήσει πολλούς από αυτούς τους μετανάστες και στην οποία είχαν ήδη σκαλιστεί σε κόκκινο γρανίτη κάποια ονόματα από τις χαμένες πατρίδες της Μικράς Ασίας. Στην ίδια πλατεία υπήρχε μια άδεια γωνιά και οι άνθρωποι της περιοχής μού είπαν ότι μέρος του αρχικού σχεδίου ήταν να μπει εκεί ένα μνημειακό γλυπτό, αλλά δεν είχε μπει ακόμα. Το ότι βρήκα αυτή τη θέση για να φιλοξενήσει το Refugee ήταν πραγματικά κισμέτ, της μοίρας το γραμμένο!

Στην περίπτωση της Αρεταίειας, ήξερα ότι ήθελα να συνεργαστώ με το νοσοκομείο για να δημιουργήσω ένα έργο ειδικά γι' αυτούς. Σκέφτηκα πολύ τις αρετές του Αρεταίειου Νοσοκομείου, ενός από τα κορυφαία πανεπιστημιακά νοσοκομεία της Αθήνας, και τις συνδύασα με τη δική μου βαθιά προσωπική σχέση με τη μητέρα μου για να δημιουργήσω ένα μοναδικό έργο. Η συνεργασία με τους γιατρούς και την ηγεσία του νοσοκομείου προκειμένου να αναπτύξω την ιδέα ήταν μια υπέροχη εμπειρία.

Είπατε ότι γεννηθήκατε σε αυτό το νοσοκομείο. Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που καθιστούν την τοποθεσία κατάλληλη για το συγκεκριμένο έργο;

Ναι, επιλέξαμε μια θέση από όπου το άγαλμα βλέπει στην απέναντι πλευρά της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας το άγαλμα του Ελευθέριου Βενιζέλου, του δημοφιλούς Έλληνα πολιτικού άνδρα, το οποίο είχε φιλοτεχνήσει τον 20ό αιώνα ο γλύπτης Γιάννης Παππάς. Έτσι θέλησα να βάλω τα δύο έργα σε διάλογο, ζητώντας από τους θεατές να αναλογιστούν τις ομοιότητες και τις διαφορές τους σε πολλά επίπεδα. Tο ζωηρό βάδισμα που απέδωσε ο Παππάς στο άγαλμα του Βενιζέλου προσπάθησα να το έχει και η Αρεταίεια. Περπατά κι αυτή με το αριστερό πόδι μπροστά, το πάνω μέρος του σώματος να γέρνει προς το μέλλον, το κεφάλι καμαρωτό ψηλά, κοιτάζοντας τον πολιτικό άνδρα και ίσως «μιλώντας» του. 

Όσο για τις διαφορές, εκείνος είναι ντυμένος με την τυπική ανδρική ενδυμασία του καιρού του και κρατάει συμβολικά μια τυλιγμένη περγαμηνή, ενώ εκείνη παρουσιάζει περήφανη γυμνό το σώμα της, με τα χέρια να αγκαλιάζουν το αγέννητο ακόμα παιδί της: αρσενικό και θηλυκό, ο πατέρας του έθνους και η μητέρα που γεννάει τους ανθρώπους —η κάθε δύναμη προχωρεί ακάθεκτη αλλά δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την άλλη.